Đừng nói những lời cay độc với con

Đừng nói những lời cay độc với con

(GDTĐ) – Không ít người cha người mẹ vì bất lực trong việc giáo dục con cái mà “tuôn” ra không ít những lời nhục mạ, xúc phạm đến con. Họ tưởng như vậy là đang răn dạy con, song họ đâu biết rằng những lời độc địa, chua cay ấy có sức mạnh phá hoại ghê gớm, còn hơn cả đòn roi.

Từ những câu chuyện không vui

Tình trạng cha mẹ sỉ nhục, mắng mỏ con cái bằng những lời cay độc, xúc phạm… không phải là những trường hợp cá lẻ. Điều đáng tiếc là nhiều bậc cha mẹ không nhận ra hậu quả tai hại của chuyện này. Họ thường nói: “Cha mẹ mắng chửi con cái một tí có sao đâu”.

Một em gái 15 tuổi đã viết trên facebook rằng: “Không hiểu sao mẹ em có thể nói với em những lời cay độc đến như vậy. Giá em có lỗi gì, mẹ em cứ đánh, em còn đỡ thấy đau lòng hơn. Đằng này, những lời xỉ vả của mẹ khiến em cảm thấy mình là đứa ngu đần, vô tích sự, chẳng làm được gì, chỉ làm khổ bố mẹ. Sau những lời chửi bới, em không thể tập trung vào học bài được nữa. Có lúc em nghĩ có khi mình chết đi, bố mẹ chắc mừng lắm. Có lúc em lại nghĩ, hay là mình không phải là con ruột của bố mẹ. Sau này em có con, em sẽ không đối xử với nó như bố mẹ em đối xử với em!”. Không biết khi đọc những dòng tâm sự này, có ông bố, bà mẹ nào giật mình không?

Bố mẹ em Tr. đã phát hoảng, gọi điện khắp nơi tìm kiếm con khi thấy con bỏ nhà đi hai ngày không tin tức. Khi được công an báo ra đồn đón con về, hai vợ chồng mới hiểu lý do con họ bỏ đi. Chỉ vì thấy con hay trốn học, đi chơi điện tử mà ông bố đã mắng con rằng: “Mày cút khỏi cái nhà này. Nhà này không có hạng con như mày. Mày chỉ làm khổ bố mẹ thôi!”.

Cũng chỉ vì không đỗ đại học, cô bé T ở Trung Hòa, Cầu Giấy bị cha mẹ mắng nhiếc: “Nhục nhã quá, cũng cơm ấy, gạo ấy, con người ta thì thi đâu đỗ đấy. Đằng này thì chỉ giỏi đua đòi, ăn diện. Không biết chúng tao còn dám ngẩng mặt lên nhìn ai được nữa”. Xấu hổ, đau khổ, quẫn chí, cô bé đã dại dột uống thuốc định tự tử và để lại lời nhắn: “Con chết đi để bố mẹ khỏi xấu hổ vì con”. May mà gia đình kịp phát hiện ra, nếu không, không biết đến bao giờ họ mới thôi ân hận về sự quá lời của mình.

Ảnh minh họa

Có phải cha mẹ không yêu con?

Tại sao vì muốn giáo dục con mà cha mẹ lại la lối, mắng mỏ chúng bằng những lời không đẹp? Các nhà tâm lý, giáo dục học đã chỉ ra những lý do sau đây:

Không hiểu biết: Nói rằng cha mẹ sỉ nhục, mắng nhiếc con cái là vì họ không yêu con là không đúng. Trong khi nói ra những lời cay độc, họ vẫn luôn nghĩ rằng nói như vậy con mới thấy mà sửa chữa khuyết điểm. Họ không nghĩ đó là sự xúc phạm, là một hình thức bạo hành tinh thần đối với con trẻ.

Bất lực trong giáo dục con: Lý do thứ hai khiến cha mẹ dùng đến “võ mồm” là sự bất lực trong giáo dục con cái. Khi con có lỗi, cha mẹ thường dọa nạt, trừng phạt bằng đòn roi. Thấy không có hiệu quả, họ lại chuyển sang dùng những lời nhẹ nhàng, nhưng mang nặng tính giáo huấn. Con vẫn không chuyển biến, cha mẹ đành dùng đến những lời cay độc. Cứ như vậy tạo thành cái vòng luẩn quẩn, không giúp con tiến bộ, mà chỉ khắc sâu thêm oán thù.

Giận cá chém thớt: Cuộc sống vất vả, căng thẳng, sức ép công việc khiến cho đầu óc cha mẹ lúc nào cũng căng lên như dây đàn. Thế là về đến nhà, bao nhiêu bực dọc, cha mẹ đổ lên đầu con cái. Có những người thất bại trong làm ăn, bức xúc khi thấy người ta thành đạt, còn mình thì lẹt đẹt… vậy là con cái trở thành cái bồ trút giận.

Trước đây cũng bị đối xử như thế: Những ai không được đối xử tử tế từ thời thơ bé thường có khuynh hướng lặp lại với con những gì mình đã phải gánh chịu trước đây. Có người mẹ đã kể rằng: “Thời nhỏ tôi thường bị cha mẹ chửi mắng là ngu đần. Lúc ấy tôi vô cùng tức giận và căm phẫn cha mẹ tôi. Vậy mà bây giờ nhiều lúc tôi cũng mắng con đúng như vậy. Tôi không thích điều đó, nhưng những lời đó cứ tuôn ra một cách tự nhiên, không cần sắp xếp lại.”.

Phải làm sao bây giờ?: Trẻ em rất nhạy cảm và dễ phản ứng với những lời nói xúc phạm của người lớn. Vì vậy khi nói chuyện, khi giáo dục, ngay cả khi phê bình con, cha mẹ nên nhớ mấy điều sau:

Không nhận xét kiểu “chụp mũ”: Không có đứa trẻ nào xấu hoàn toàn, do đó khi con có lỗi gì, cha mẹ hãy nhận xét, nhắc nhở về khuyết điểm đó, không buông những lời nhận xét ám chỉ cả nhân cách của trẻ. Nếu hôm nào con được điểm kém, cha mẹ cũng chỉ nên nói: “Hôm nay con lại không cố gắng, lại để bị điểm kém à?”. Tuyệt đối không nói: “Sao mày ngu thế, dốt thế”. Nhận xét như vậy là xúc phạm trẻ, là vứt bỏ mọi cố gắng từ trước đến nay của trẻ, vì vậy trẻ sẽ phản ứng mạnh mẽ.

Cho trẻ cơ hội giãi bày: Khi có lỗi, có khuyết điểm, không phải trẻ không đau buồn và ý thức về chuyện đó. Hãy cho trẻ cơ hội nói lên nỗi lòng của mình. Thấy con điểm kém, cha mẹ có thể hỏi: “Sao hôm nay lại thế? Mọi khi con cố gắng lắm cơ mà”. Biết đâu khi ấy ta lại được nghe giải thích: “Con cũng cố gắng rồi, nhưng hôm nay con mệt quá”, hoặc: “Con cũng không hiểu sao hôm nay con lại lơ đãng thế. Con sẽ cố gắng hơn vào lần sau”. Nếu nghe được như thế, nguy cơ bùng phát giận dữ của cha mẹ sẽ giảm bớt.

Phê phán bằng cách diễn tả cảm xúc: Không ai không có lúc tức giận, vì vậy không nên kìm nén sự tức giận của mình. Có nhiều cách thể hiện tức giận khác nhau, nhưng dù giận dữ thế nào cũng không được xúc phạm nhân cách hay tính tình của con. Thay vì bảo con là “ngu đần”, “hư hỏng”, “vô tích sự”, cha mẹ hãy nói lên cảm xúc của mình. Chẳng hạn “Con thi trượt, mẹ buồn quá” hay “Chơi điện tử thích lắm hả con? Nhưng dù sao bố cũng không vui khi con mải mê quá độ”. Những câu nhận xét, thể hiện cảm xúc như vậy có tác dụng khơi gợi và dẫn dắt cái tốt hơn là những lời đao to búa lớn. Hãy luôn nhớ rằng giận dữ chỉ là sự tàn phá chứ không có tính chất xây dựng.

Đừng tiếc lời xin lỗi: Tại sao khi ta có lỗi với ai đó ở cơ quan hay ngoài xã hội, ta áy náy và tìm mọi cách nói lời xin lỗi. Vậy mà ta lại không dám xin lỗi con. Con là người ta yêu thương, là người sống cùng ta hàng ngày, lẽ nào không quan trọng bằng người ngoài? Giá mà sau khi đã mắng mỏ con quá đáng, người bố biết nói: “Ban nãy bố giận quá, nên hơi quá lời, con đừng trách bố nhé!”. Người mẹ cũng có thể bảo: “Chắc con ghét mẹ lắm vì mẹ mắng con phải không?”. Chỉ cần thế, trẻ em đủ độ vị tha để không bùng phát những thái độ phản ứng tiêu cực.

Yêu con thôi chưa đủ. Để giáo dục con, cha mẹ cần có kĩ năng, phương pháp giáo dục nhân bản. Một trong những kĩ năng đó là biết làm chủ cơn giận dữ của mình, tránh những lời lăng mạ, xúc phạm đến lòng tự ái của trẻ em.

Đinh Thủy – Tạp chí Giáo dục Thủ đô số 72, tháng 12/2015